Марий калыкын илышыштыже муро да сем тӱня акрет годсек кугу верым айла. Аза жап гыч тӱҥалын вес тӱняш кайымешке, марийын ӱмыржӧ сем дене кылдалт шога. Калык семӱзгар-влакымат марий калыкын акретле шӱлышыжым аралыше поянлык семын аклаш лиеш. Лач нунылан кӧра ме акрет годсо йӱла, илыш-кучем, еш да пошкудо кокласе кыл нерген оҥай да ӧрыктарыше уверым пален налына.

Марий калык сем да семӱзгар-влак нерген руш, немыч шымлызе-влак 1800 ийлаште возеныт. 1870 ийыште нотышко А. Риттих кӱсле йоҥгымым серен, шӱвыр сем 1879 ийыште икымше гана возалтын.

Искусствовдений профессор, фольклорист О.М. Герасимов 18 марий семӱзгар нерген палдара. Марий-влак семӱзгарым ыштыме годым пӱртӱс материалым  кучылтыт: пу, шун, куэкумыж, коваште, эсогыл шӱвырым ышташ кугу тӱкан вольыкын шондогалтажым кучылтыт.

Кӱсле нерген шуко легенде, калыкмут ден тушто, тыгак муро, почеламут уло. Теве ик преданийыште марий патыр Акпарс Иван Грозныйлан Озаҥ олам сеҥен налмаште ойыртемалтын. Тидым ышташ лач Акпарсын кӱсле дене шоктен моштымыжо полшен.

Марий кӱслем уэмдыме шотышто ончычшо Терентьев, Тойдемар, Тузиченко да молат тыршеныт. Шоктымо йöн кумдаҥын. Кӱслен кылжым 36 йотке ешареныт. Семӱзгар-влакым ыштыше-влак нергенат ойлыман. Кызыт кӱслем татар калыкын кидмастарже Г. Магсумьянов ышта.

Тӱмырым да шӱвырым ыштымаште Марий Элын калык артистше С. Данилов чаплана.

Куженер вел Йывансола гыч И. Каменщиковын кидыште ияговыж, коҥ-коҥ, шӱвыр , моло марий семӱзгар у вийым налын йоҥгалтеш.

Кум тӱрлӧ пуч (сӱремпуч, тӧтретпуч, ӱдырпуч) гыч тӧтретпучшо веле кучылталтеш.