«Угинде» йӱла сценыште ила

У киндым поген налмешке, шошо гыч шыже марте марий-влак пасушто, агунышто могай пашам шуктымо, Ош кугу юмылан еш дене кумалме радам дене театр сынан сценке гоч почын пуымо. Тудым Республикысе марий тӱвыра рӱдерын да Марий самырык театрын пашаеҥже-влак ончыктышт.

Нунын пашаштым пайремыш республикысе районла да регионла гыч толшо 10 фольклор коллектив ешарен ончыктышт, тыгак тидлан пайрем кышкарыште эртыше конкурс-влакат полшышт. Теве Провой кундем Эсмекплак ялысе тӱвыра да каныме рӱдер пеленсе «Олык сем» калык фольклор ансамбль «Авын мелна» программым конден, кундемыштышт уржа-сорла годым йӱла дене палдарен, муро сийыштат ожнысо, авыныште кылтам кырыме, жаплан келшен толшо ыле. Морко район Изи Кугунур ялысе тӱвыра пӧрт пеленсе «Уна вий» фольклор коллективын «Шурным тӱредмаште» музыкальный композицийже пайремлан ямым пуртыш. Параньга район Ондропсола гыч «Поро кас» калык да Олор гыч «Ӱжара, Марий Турек район Марий Купта гыч «Ӱжара» фольклор ансамбль-влак муро сийыштым ончаш толшо-влак шокшын, шӱшкен, совым кырен вашлийыч.

Российысе кум регион гыч ансамбль-влак толыныт. Одо кундем Алнаш район Варале ял гыч «Варале сем» фольклор ансамбльын муро сийжым Унчо калык пайрем деч ик кече ончычычак «тамленыт»: верысе тӱвыра пӧртыштӧ чапле концертым ончыктеныт. Марий-влакын илыман ятыр регионышто лияш, тусо марий тӱвыра дене палыме лияш логалын. Шканем изирак открытийым ыштенам: рвезыжат-илалшыжат лывыргын куштат. Тидым «Варале сем» коллектив веле огыл, Виче кундем Акпатыр онын илыме Кетек ял гыч толшо «Шӱдыр» ансамбль пеҥгыдемдыш. Ирина Кошкинан вуйлатыме тиде коллективыш тӱрлӧ ийготан йоча-влак коштыт, нуным Виче велне веле огыл, йӱдвел кундемлаштат палат, тӱнямбал, регион-влак кокласе конкурслаште сеҥышыш лектыныт. Пайремыш кок куштымашым конденыт. Нуным ончен, лӱдде палемдаш лиеш: профессионал профессионально туныкта.

Татарстан кундем Улисъял гыч «Уял» фольклор ансамбль шкевел калык муро дене палдарышт. Тиде коллектив эрыкан, тӱвыра тӧнеж пелен пашам огеш ыште, тале марий ӱдырамаш Татьяна Кузьминан инициативыж почеш шочын.

Шочын авалан – чызе мучаш пучымыш

Районла гыч толшо вич коллектив сценыште веле огыл выступатленыт,  тыгак Янык памаш воктене эртыше «Угинде» йӱла пучымыш конкурсыш ушненыт, шке кундемыштышт ялысе пайремлан шолтымо кочкышышт дене палдареныт. Теве Морко район Изикугунур ялыште, презе шочмеке, Шочын авалан пелештыме пучымышым темленыт.

– Пучымышым шыдаҥ але уржа, шож гыч шолтеныт. Вет ожно вольыклан олымым паритлен пукшеныт, тушко уржа ложашым шавеныт. Шочын авалан пелештыме годым ӱстембалне кугу чесым поген огытыл, тичмаш кинде да пучымыш лийын. А пайрем сынанже тувыртышым кочмо годым лийын, – палемдыш ансамбльым вуйлатыше Лидия Александрова да йӱла кочкыш дене палдарыш. – «Чызе мучаш пучымыш» тыге шочеш: 1 литр шолшо вӱдыш пел кило шыдаҥ шӱрашым пыштыман, там шот дене шинчалым ешарыман. Кӱйын шумекше, ик стакан шӧрым пыштен, 5 минут шолтыман. Пучымышыш пелтыме ӱйым пыштен кочкыт.

Параньга район Олор гыч «Ӱжара» мурышо да куштышо ансамбльын участникше-влак Сеҥымаш кечылан тӱшка калыклан полто шӱраш гыч пучымышым шолтеныт. Тиде пайремлан Марий Турек район гыч Марий Купташте шемшыдаҥ пучымышым шолтат. А Параньга вел Ондропсолаште пӧръеҥ-влак товар гыч шолтымо пучымышым шолташ йӧратат: Тушко шӱльӧ шӱрашым пыштат, тамлан лудо шылым, шинчалым ешарат, ер гай ӱй дене пучымышым «леведыт».

Советский район гыч Кукмарий калык ваш-ваш полшен, келшен ила, юзо вийже – шыдаҥ, шож, рис, геркулес гыч чыве шыл дене пырля шолтымо «Келшымаш» пучымышышто. Тыгак ансамбльын участникше-влак марий пайремлан ямдылыме тӱрлӧ когыльым конденыт. Эсмекплак села гыч «Олык сем» калык коллектив кышалым шолтен.

Конкурсым иктешлыме: икымше вер дене Советский район «Весела кумыл» фольклор ансамбль палемдалтын. Морко район «Уна вий» коллектив кокымшо, Марий Купта гыч «Ӱжара» ансамбль кумшо верлаш лектыныт. Параньга да Провой кундемла ансамбль-влаклан кумылаҥдыше призым кучыктымо.

Пайрем кышкарыште тыгак моло таҥасымаш-влакат лийыныт. Пӧръеҥ-влак 50 кило пырчан мешакым нӧлтымаште таҥасышт. Эн шуко гана нӧлталтше мешакын озаже лийын. Тиде лӱмым Унчо селан патырже Вениамин Иванов сулыш. 30 гана нӧлтале.

Кылтам пидын моштышо-влак коклаште Унчо села гычак 73 ияш Анастасия Иванова ойыртемалте. Тудо варажым икмыняр еҥлан мастар классымат эртарыш.

Пайрем кышкарыште «Марий мландын поянлыкше» ончер-кышкар эртаралте. Тушко Морко да Юлсер кундемла гыч ял озанлык да кочкыш сатум перерабатыватылше предприятий-влак ушнышт. Поснак Морко райпон предприятийже, «Яндар» ООО, мӱкшызӧ Григорий Михайлов, «Волжский» чыве фабрикым палемден кодыман. «Угинде» пайремыште киндым ончен куштымаште да пыштымаште ойыртемалтше озанлык ден предприятий, посна еҥ-влакым саламлыме. Тиде – «Передовик» ял озанлык кооператив, Морко райпо да тудын кинде комбинатше, быт пӧртшӧ, мӱкшызӧ Г.В. Михайлов, иван-чайым лукшо «Яндар» иземдыме ответственностян ушем.

Морко район да Унчо ял шотан администраций-влакым вуйлатышышт Александр Голубков да Иван Евсеев, Марий Эл Республикысе молодежный политике, спорт да туризм министр Лидия Батюкова, Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Галина Ширяева, Ял озанлык да кочкыш сату министерствын пӧлкажым вуйлатыше Наталья Пивак, Марий мер ушем вуйлатыше-влак Эдуард Александров (Марий оньыжа), Евгений Кузьмин (Марий калыкле конгресс), Наталья Пушкина («Российысе марий-влак» калыкле-тӱвыра федерал автономий) пайремыште саламлымаш мутым ойленыт.

«Угинде» пайремыш толшо кажне коллективлан Тауштымашым, пӧлекым кучыктымо. Пайремыш толшо-влак 50-100 ий да тулеч ончычат ял калыкын пайремым келшен да икте-весылан эҥертен-полшен, йӱлам шуктен, кид вий дене киндым клатыш пыштымеш шуктымо пашаштым ужыныт, киндын акшым акленыт. Кинде – калык ден калык коклам ушышо кыл. Пайрем тудым эшеат пеҥгыдемдыш, куатаным ыштыш.

Фото-влак: https://vk.com/albums-58959290