Кинде деч кугу от лий.

Чыным ойлынет гын, киндым пурл.

Ӱстембалым тичмаш киндерке сӧрастара.

Кӱыктен лукмо кинде сукыр – кече гай: тугаяк йыргешке, чевер да шокшо.

Кинде уло – мурат лиеш.

Кинде йӧре кочо шоганат тамлын кая.

Киндым ит шӱрдӧ – шужен жапетат лиеш.

Авам вурсет – киндым каргет.

Кинде каваннерым суртоза шулеш.

Сай еҥын кидше киндым шӱкыш кудалташ нигунам ок нӧлталт.

Кинде-шинчалда перкан лийже!

 

Поэзий корно-влак:

КИДЫШТЕМ – ШУРНО ПЫРЧЕ

Кидыштем – шурно пырче, –

Мландын порылык сийже,

Курымашлык да йоҥгыдо,

Патырле вийже.

Йӱштымат, шокшымат

Изи капше ден чытыш

Да тӱняш, кече дек,

Йывыртен тудо шытыш.

Парча лиймым вучен

Пырче кечыже-йӱдшӧ.

Тудын верчын йогалын

Айдемын пӱжвӱдшӧ…

Кидыштем – шурно пырче, –

Мландын порылык сийже

Да пашаче айдемын

Шӧртньӧ гай чон чурийже.

*   *   *

Айдеме ден кинде

Ик вож гычын улыт,

А вожышт эн пеҥгыдын

Мландыш шыҥен.

Айдеме сеҥен лектеш

Вӱдым да тулым,

Перкан киндылан

Кеч-кунам эҥертен.

*   *   *

Куанена – перкан кунам угинде!

Айдеме

           киндым эн кугун акла.

Вет кеч-момат тӱняште тудо веле –

Йыргешке сукыр – кечыла сакла.

Геннадий Ояр.

*   *   *

Кинде—кече падыраш.

Кинде—илыш вий-памаш.

Кинде—кид вӱдотыза.

Кинде—чылалан оза.

Давлет Исламов.

*   *   *

Эртат ий-влак торашке, пылла ийын.

Ик тукым весе дене вашталтеш.

Лач рвезылык кодеш, полмезе лийын,

Да кинде кеч-кунам киндак кодеш.

Но мландына ласкалыкым ок пале.

Айдеме верч тургыжлана тачат:

Таза да поро оҥыштыжо але

Чашма гаяк ӧрдыжлуан йоча

Кизам шуен йодеш аваж деч киндым.

Омыштыжат дыр курикам ужеш.

Ит мондо тидым, кечын шарне тидым,

Чал мланде шарысе айдеме еш!

Ужам тыгай сӱретым але ятыр:

Окмак еҥ киндым луктын кудалта.

А весе, кевытыш пурен, васартыл,

Ик киндым, весым кышкылтеш.

Палем шем чоным, ужынам шем мландым,

Шем киндым — нигуштат да нигунам!

А чынжымак пернен айдемылан гын,—

Арва ден варыме улмаш тунам.

Шем киндым ужшо ок ман киндым «шеме»,

«Уржа ложаш гыч пыштыме», — ойла.

Мо, кинде дек ончалтышна весеме?

Ме тудым мондышна аклаш ала?

Кӧ игылтеш поянлыкнажым, воштыл,

Тыгае-влакым мый карген илем:

Кӧ Киндын лӱмжым пагален ок мошто,

Ок мошто Аваэлжым пагален.

Вадим Илларионов.

КИНДЕ ТАМ

         (Лирический новелле)

Кинде там … Ме тидын нерген пеш шуко ойлена, но шомакнаже ала-кузе мут толмашеш веле миен лектеш. Шӱм- чон вургыжын, кумыл кожганен ойлена мо? Уке вет. Викшым ойлаш тын, тиде кинде тамжым чынжымак шижына, палена мо? Тыглай кинде тамым, манам: нимогай ӱй, варенье, сокта, кияр, поҥго, мӱй, шӧр деч посна. Ик киндым гына шулын, ӱстел коклашке нигунамат огына шич вет? Туге шол.

Марпа кувай нерген гын тыге каласен ом керт. Теве тудо шке пыштыме уржа кинде сукырым шыман гына налеш, изи азала оҥ пеленже ӧндалын куча, кӱзӧ дене эплын-шекланен (пуйто сусыртымо деч лӱдеш ала шӱлашыжат чамана) нержым пӱчкын налеш, ӱпшынчалешат, тунар куанен, пиал дене волгалтын шыргыжалеш да каласа: «Салам, шергаканем — вийым пулышем». Шинчалым шавалта да тамлен-тамлен, чон кумыл шулен, вашкыде пураш тӱҥалеш. Тудым ончен, тыйынат шӱвылвӱдет лектеш, кидет кинде шултыш деке шкеак шуйналтеш. Тыйынат умша помыштет киндын тамжым шижмет шуэш.

 Могай тудо тамле — кинде пуш! Виян да вийым пуышо.

 Геннадий Алексеев.

СУКЫР

Ӱстембалне сукыр кия. Йыргешке, нарынче-кӱрен тӱсан, кӧргыжӧ ошо, тӱжем шинчан, йымалже йошкарге-ал. Парня дене пызыралат— мӧҥгеш шыман нӧлталтеш. Тугай пушкыдо-пушкыдо…

Кастене ава руашым луген шында, эрденлан оварен шуэшат, коҥгаш олта, чапле тулым пышта, киндым онат тӱҥалеш. Ешлан шӱрым, жаркойым, вольыклан лапашым шолтымек, коҥгаш нимом ок кодо, тулвондо дене ломыжшымат, шӱч падырашыжымат удырен луктеш. Тиде ок сите, ночко помыла дене пундашыжым яклака лиймешке, йылгыжмешке ӱштеш. Кажне онымо сукырым кумда ковышта лышташ дене пӱтыралешат, кинде кольмо дене эркын шокшын шӱлышӧ коҥгаш шӱкалеш, петырен шында.

Чурий пурымешке кучат, луктын онча, ӱмбалжым пызыралеш, пундашыжым пералтен колта, ӱпшыч налеш. Лукташ лиеш вет? Пешак лиеш! Переген луктешат, кажне сукыржым яндар шовыч ӱмбак пышта
, ӱмбалжымат, йымалжымат, ӧрдыжшымат комбо пыстыл дене ӱйыш чыкалтен шӱралта, кӱжгӧ мыжер дене леведеш. Тек шӱлалтыже!..

Ик шагат тыге кучымек, кучен ончашат, кочкын колташат, еҥлан ончыкташат лиеш — вожылмашке от пуро. Тугай чевер сукыр, пушкыдо, туге тутлын ӱпшалтеш — кочкашат чаманет, ончен шинчымет веле шуэш. Кеч пазарыш ужалаш лук! Но кресаньык тыге нигунам ок ыште. Тудо пазарыш вольыкым, шудым, тӱрлӧ тарманым, кидыш кучымым луктеш. Кӱэштме киндым — нигунам! Сулык. Ложашым — лиеш. Ожно пазарыште акым ложаш ак дене висеныт. Ложаш шерге — моло сатуат шергырак лийын. Ложаш шулдештын — сатун акше волен, илышат куштылемын.

Тӱнямбалне пӱтынь калык киндым кочкын ила. Тӱнямбалсе чыла калык киндылан шӱм гычак лекше, поро лӱмым пуэн: рушла — каравай; грузинла — лаваш; киргизла — лепошка, тудо изи да кугу лийын кертеш, изижым токоч маныт, кугужым — патыр (марий калык кинде гыч Нӧнчык патырым овартен ыштен!); туркменла — чурек-кульче; украинла — паляница; армянла—матнакаш; казахла — дамдынан; азербайджанла — чурек; узбекла — обинон; татарла — кумэч, Уралыште киндым шаньга маныт. А Владимир олан гербыштыже — калач. Марлаже — сукыр.

         Икманаш, ош тӱняште мыняр калык ила, киндынат лӱмжӧ тунарак. Тиде шомак мландывалне илыше чумыр калыкым родо-тукымым ышта — чыланат ме ака-шӱжар, иза-шольо улына…

         Изи Павыл шӧлдыравалне кия, аважын мом ыштымыжым тӱткын эскера, пӧрт тич темше кинде пушым шӱлен ок тем.

         Кузе, шонеда, ӱпшалтеш кинде? Чын, кинде там дене.

         Изи Павыл кинде там ыште эше шижеш мардежын шӱшкалтымыжым, пелтыше кечым, аҥамбалне кушшо пеледыш ямым, ачажын кочо пӱжвӱдшым, комбайн йӱкым, ловыкалтше шӧртньӧ теҥызым, канде кавам, шып кийыше мландым, аважын пушкыдо кидшым да изажын ложаш дене ошемше чурийжым.

         Павыл шӧлдыравач содор вола, ӱстел коклаш шинчеш, нержым мыжер йымак чыкалта — шижынат ок шукто, кузе шӱвылвӱдшӧ йоген кая. Кеч вашкерак ачаже пурыжо ыле!

         Теве ачажат толын пурыш. Вачӱмбалныже шӱргыштышт кидше яндар, мушмо гынат, ик-кок вӱд чӱчалтыш чинчыла йылгыжалтеш. Очыни, ночко саҥгаж гыч чыпчалтын.

         Шкеже кӱкшӧ, паша гыч ноен толын гынат, весела.

         Ача ӱстел коклаш, оза верыш, шинчешат, эргыжым йывыртен ончалеш, шинчам пӱялеш. Куштылго сукырым кидышкыже чаткан налеш, оҥжо пелен иша, пӱсӧ кӱзӧ дене каванерым шулеш. Киндым шуркалаш, пӱчкедаш, шӱшкылаш мойн ок лий. Кугу-кугу сулык! Каваннерым эргыжлан шуялта:

         — Киндын изаже лий!

         А кӧ эше лияш? Изажак гына. Шольыжо семын тудым аралаш, йӧраташ, ончен кушташ, нигӧлан шортараш пуаш огыл.

         — Киндылан оза лий!— ача вес шомакым ласкаҥ пелештыш.

         А Павыллан туге чучын колтыш, пуйто ача кӱ гай пеҥгыде вӱдотыза дене нелемше кидышкыже куштылго сукырым огыл, а кинде-кугыжанышым нӧлтале, киндын озажымак тудлан кучыктен пуыш.

         — Мландылан оза лий!

         Тӱняште К И Н Д Е деч кугужо да виянже иктаж-мо уло мо? Нимат-нимат уке! Арам огыл киргиз-влак киндым «патыр» маныт. Мемнан семынла гын, кинде гай патыр еҥ, мланде гай патыр айдеме.

         Кажне сукырышто — шӱдӧ еҥын тыршымыже, кумыл пашаже. Ты суртышто шӱдӧ еҥын ыштымыжым ик еш алмашта, ыштен шукта. Шоналтыза-ян, сурт оза, Опанас Петю, —тракторист, мландым курал-ӱда; кугурак эргыже, Карпуш,— комбайнер, аҥамбач киндым поген налеш; кыдалаш эрге, Вею,— мельник, вакшыште пырчым йоҥыжта; оза вате, Качыри,— руашым луга, коҥга гыч киндым кӱэшт луктеш.

         — А тый, Павыл, кӧ лияш шонет?— йодеш ачаже.

         — Киндызе!— вашешта эргаш.

         Ӱстембалне сукыр кия. Айста тудлан кумалына, мланде мартеак вуйнам савена!

         Ӱстембач сукыр нигунам ынже ойырло, утыш ынже лек!

         Киндына эреак перкан лийже!

                                                                                     Юрий Артамонов.