«Угинде» — марий калыкын йӱла пайремже. Марий тӱвыра рӱдер тудым посна проект семын 2014 ий гыч Йошкар-Олаште эртара, оласе марий-влакым кугезе коча-кован эртарыме йӱлаштым шарнен да ола условийыштат шуктен илаш палдара да туныкта. Тыгак ий еда марий пайрем-влак вес калыкын ӱдыр-эргыштым уша. Нуно йочаштым вес калыкын тӱвыраштым, йылмыштым пагален кушташ туныктат.

12 октябрьыште Чарла кремльыште эртыше «Угинде» пайрем лач тыгай кумыл да шокшо шижмаш дене эртен. Чылаже икганаште ныл аланыште пайрем гӱжлен.

Шинча ужын, пашам аклет

Кидмастар-влакын ончерыш да мастар-классыш кугыеҥат, йоча-влакат кумылын ушненыт. 15 наре мастар еҥын пашажым ончен, аклен, тунемын, изижат-кугужат кидпашалан кумылаҥын. Звенигово, Медведево, Курыкмарий, Советский, Морко, Оршанке районла толыныт, тӱрлӧ сатум да кочкыш йӧрварым пайремыш толшо-влаклан темленыт. Тыгак ял озанлык сату дене телылан шапашым ышташ йӧн лийын.

Кремльын ужар шудо дене ӱдалтше ик аланже ик кечылан ожнысо марийын агуныш савырнен. Самырык тукымлан кидвакш дене пырчым йоҥышташ, сапондо дене кылтам кыраш пеш келшен. Кузе уке гын, тушто шке шотан мастар классым нунылан Звенигово районысо Ташнур ял гыч «Изи шӱдыр» вокал ансамбльын участницыже Полина Толстова эртарен!

Киндым ожнысо семын ышен налме аланыште «Алан» калык ансамбль да тудын вуйлатышыже Алексей Дружинин пашам шуктеныт. Кажне сомылым виктараш (пырчым пуалташ, кылтам кыраш, пырчым йоҥышташ) тӱвыра пӧртын тошто ӱзгарже уло. Тудым ял калык деч мӧр пырчыла погеныт, укежым Алексей Дружинин шкеат ыштен.

Йоча-влаклан аланыште модыш-влак моткоч оҥайын да шке шотан эртеныт.

Марий Элысе Россельхознадзор пашаеҥ-влак пакча сомылым шуктымо шотышто консультацийым пуэныт, шукш-копшаҥге, пакча лектышым кугемдаш полшышо тӱрлӧ препаратым темленыт. 

Пайрем йӱлалан поян

«Угинде» йӱла конкурсышто шыже пайрем гутлаште эртарыме куд йӱла дене Волжский, Морко, Курыкмарий, У Торъял, Куженер, Оршанке районла гыч коллектив-влак палдареныт. Таҥӱчашыште Куженер вел Старсела гыч «Тымык кас» мурышо да куштышо ансамбль (вуйлатыше – Галина Жилкина) ден Тошто Торъял ялысе тӱвыра пӧрт пеленысе «Ший оҥгыр» фольклор ансамбль (вуйлатыше – Надежда Якимова) ойыртемалтыныт. «Тымык кас» коллектив мурымаш да куштымаш гоч «Угинде» пайремым эртарыме радамым ончыктен, а «Икымше кылта» йӱлам «Ший оҥгыр» радамлен.

Кокымшо верыш Курыкмарий районысо Пайгусово селасе Н. Егоров лӱмеш рӱдӧ модельный тӱвыра пӧртын «Пашкудывлӓ» (вуйлатыше – Ангелина Асланова) «У пучымыш (немыр) йӱла дене лектын. Тыгаяк йӱлам ончыктен  Оршанке районысо Кугунур ялысе тӱвыра пӧрт пеленысе «Какшан сем» фольклор ансамбль (вуйлатыше – Жанна Смирнова) да тыгаяк верым налын.

Морко районысо Канторъял ялысе тӱвыра пӧрт пеленысе «Весела кумыл» фольклор коллектив «Кинде перке ынже кӱрылт» йӱлам ончыктен, кумшо верыш лектын.

Волжский районысо Карай калык театр (вуйлатыше – Любовь Вавилова) шкевелыштышт ожно кузе поген налме шурно гыч кышалым шолтымо годым шуктымо йӱла дене палдарен, диплом дене палемдалтын.

Йӱла-влакым ончен, самырык тукым пален налын:

— Мланде, Кава, Перке юмылан пелештыде, мурен-куштен огытыл, пиал (шурно лектыш сай гын, кажне ешын кугу пиалже) да кинде перке ынже кӱрылт маныныт;

— уржам сорла дене тӱредме годым могыр ноя гын, шурно парчам, пелештен-пелештен, тупыш пижыктеныт.

Перке лиеш – мурат лиеш

Марий-влак «Угинде» пайрем годым юмылан тауштен пелештыде, пайремым тӱҥалын огытыл. Ожныжо тудо еш кумалтыш семын эртен. Теният тудым ожнысо йӱлалан эҥертен тӱҥалме. Шыже пуч дене пуалтарен, шӱвырым оҥарен, тӱмырым пералтен, пайрем тӱҥалме нерген шижтарыме, кинде дене марий куштымаш гоч шурным погымо жап шеҥгелан кодмо да поян шурным погымо нерген шижтарыме.

Республикысе марий юмынйӱла ушемын онаеҥже Юрий Тушнурцев у кинде лектышым налаш йӧным ыштыше Юмылан тауштен, ончыкшымат у куат дене, у шонымаш дене, таза уш-акыл дене илаш погынышо калыклан, посна сарзе операцийын участникше-влаклан (вич салтак пайремыште лийыныт) йӧным йодын ойлен.

Пайрем дене саламлаш Марий Элын Кугыжаныш Погынжын вуйлатышыже Михаил Васютин толын, кажнылан кинде перкелыкым, тазалыкым, келшымашым да тынысле кавам тыланен.

Ялозанлык да кочкыш сату министрын алмаштышыже Людмила Смирнова, Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Александр Луничкин, Марий тӱвыра рӱдерын вуйлатышыжын пашажым жаплан шуктышо Ирина Якаева, Марий книга савыктышын вуйлатышыже, Кугыжаныш Погын депутат Эдуард Иманаев пайремын унаже-влакым «Угинде» пайрем дене саламленыт, тичмаш кинде гай тичмаш паша лектышым, еш перкелыкым тыланеныт.

Тӱҥ сценыште Йошкар-Ола да куд район гыч 12 усталык коллектив пайремлан келшыше муро да куштымаш дене куандареныт. Республикысе калык усталык рӱдерын «Эрвел марий» калык, Марий тӱвыра рӱдерын «Чон оҥгыр», «Падыраш», «Юкече», «Сото вий», «Марий хор» коллективше-влак, Йошкар-Ола гыч «Марий мланде», «Ший полан» фольклор ансамбль, «Угинде» йӱла конкурсышто мастарлыкым ончыктышо куд коллектив пайремын унаже да турист-влакым марий калык муро да куштымаш дене палдареныт, у шурно гыч ямдылыме киндышт дене ваш-ваш сийленыт. Мландылан да киндылан тауштымо пайремна чыла шотыштат поян эртен.

«Угиндым» этнодискотеке дене мучашлыме. Мурызо-влак Стас Устюгов, Александр Марков да Геннадий Васильев марий ден руш эстраде муро да марий такмак-влак дене калыкым куандареныт.