Пайремын шарлыме кумдыкшо. Чыла вере илыше марий-влак пайремлат. Утларак кумдан да келгын ты пайрем нерген умылымашым Марий Элын йӱдвел-эрвел кундемласе да эрвел марий-влак арален коденыт.
Эртарыме жап. Кугечепайрем христиан-влакын Кугечышт (Пасха) ден вич кече ончыч палемдалтеш. Кугече арня кушкыжмын тӱҥалеш да рушарня марте шуйна. Тынеш пурышо марий-влак руш семынак Кугечым рушарнян, кече ден йӱдын иктӧр лиймекыже, тичмаш тылзе годым пайремлат. Эрвелмарий-влак южо вере ты пайремым утларак эр пайремлат, но 22 март деч ончыч огыл.
Пайремын кӱлешлыкше. Кугече шошо пагытысе эн кугу пайремлан шотлалтеш. Акрет годым кугезына-влак ты пайрем вашеш, йырваш ылыжше пӱртӱсым чапландарен, еш да тукым, кундемысе мер (общинын) кумалтыш-влакым эртареныт. Пайрем кышкарыште кумда вер мланде пашам тӧрлымылан ойыралтын.
Кугече кон* пайрем (тоштыеҥым уштымаш) радамышке пура. Садлан тоштыеҥым шарнен уштымылан (нуным вашлийын-ужатымыланат, пукшен-йӱктымылан) кугу тӱткылык ойыралтеш. Пайрем йогынышто чимарий да христиан йӱла радам ушналт лугалтын. Таче марий-влак кугезе-влакын йӱлаштым арален, чий веран кӱштымыжымат, тунамак христиан йӱламат шуктат. Акрет годым коча-кована-влак ю куатлан ӱшанен, чон арулыкым кычал, аралтышым йодын, сулыкым касараш сӧрвален, йӱла радамым эртареныт, модыныт, куштеныт, муреныт. Тыге нуно пӱртусын порылыкшым шке декышт ӱжыныт. Сандалыкыште улшо волгыдо куатым шке озанлык сомылыштым тӧрлаш, еш пиалым арален илаш сугыньленыт.
Пайрем йӱла радам. Кугече йӱлам шуктен илымаш Кичке кечынак (шертне рушарнян) тӱҥалын. Пайрем ошшыгечын осал шӱлышым поктеныт, рвезе-влак, пызле але шертне укшым тодылын, озанлык еда печым перкален коштыныт. Кугече годым еш але тукым кумалтыш озанлык пашам вораҥдарен колташ, еш аралтышым йодмо шонымаш дене эртаралтын. Кугече деч ончычсо арня мучко, кажне кечын могай-гынат йӱла шукталтын.
Кушкыжмын (пел кон кечын) осал шӱлыш, осал ю пурымо деч аралаптыныт: омсам, капкам петыреныт, пызле укшым омса ӱмбаке пижыктеныт. Ял калык тыгак мончаште мушкылтын, тыгодым колышо родо-тукымжым пырля мияш ӱжын. Эрвел марий-влак ты кечын имне вуй дене тауштен кумалыныт.
А вӱргече — тоштымарий кон кече улмаш да ойӧрӧм шуктымо дене ойыртемалтын, Кечывал марте коҥгаш тулым пышташ, пошкудо деке пураш да т.м ок лий улмаш. Колыштдымо еҥын сурткайыкше пытен кертын але кеҥеж кечын осал тӱтан, шолем шурно поянлыкшым тӱкен .
Изарня — сорта кече маналтын. Ты кечын еш дене чумырген марий-влак шке колышо родо-тукымыштым уштен кычкыреныт, нунын лӱмеш ямдылыме сий ден сийленыт. Кастене нуным ужатен колтеныт.
Тынеш пурышо марий-влак шке тукымыштым Радинча* кечын шарненыт.
Кугарнян (кугу кон кече) пайрем умбакыже шуйнен. Самырык- влак уремыште тӱрлӧ модыш дене модыныт, пайрем лӱмеш сакыме лӱҥталтыш дене лӱҥталтеныт.
Шуматкечын — кугу кон кечын— кугу сомылым тӧрлен огытыл, кумалме сийым ямдыленыт, муным чиялтеныт. А руш вераш куснышо марий-влак ты кечын Христосын ылыжмыж лӱмеш эртарыме черке кумалтышышке коштыныт.
Рушарнян — Кугече кечын— эр кечын модын лекмыжым ужаш вашкеныт, тудым ончен куаненыт, мончаште мушкылтыныт, юмылан пелештеныт, кочкышым коҥга але возак* тулыш пыштен, надырым пуэныт.
Шочмын Кугече пайрем Ташлама йӱмаш дене мучашлалтын. Южо кундемысе марий-влак Кугече кече деч вара эше ик арня пайрем куаным кученыт да ты жапым Изи Кугече маныныт.
• К о н —ломыж вӱд; вургемым, кӱварым, т.м. мушмо годым кумыяталтын Кон пайрем — арулыкым ыштыме пайрем, тоштыеҥ-влак ты кечын мончаш пураш толыт.
«Радинча Кугече деч вара, арня эртымеке. кушкыжмын голеш Тунам калык шӱгарлашке тоштыеҥым yшташ лектеш.
“Возак-коҥгасе под йымал вер.
Налме вер: Калинина О.А. Марийские праздники: справочник/ Марий пайрем-влак: полшык.—Йошкар-Ола: Министерство культуры, печати и по делам национальностей РМЭ, Республиканский центр марийской культуры, 2006.—52с.
