Шорыкйол деч вара, шым арня эртымеке, Ӱярням пайремлат. Ӱярня дене кылдалтше муро-влак тӱрлӧ лийыт. Эн ончычак муро-уверым, муро-ӱжмашым ончыктыман.

Имньыжым колтышым кугу чодыраш,

Йӱжӧ да кочшо да толжо манын,

Ушкалым колтышым кугу пасуш,

Йӱжӧ да кочшо да толжо манын.

Шорыкым колтышна кугу олыкыш,

Йӱжӧ да кочшо да толжо манын,

Уверым колтышна родо-влак деке,

Ӱярнялан пагален толышт манын.

Тошто муро ныл членан параллелизм негызеш чоҥалтын. Эн кӱлешыже пытартыш строкалаште каласалтын.

Ӱжмӧ, вучымо унам куанен вашлийме нергенат мурышто ойлалтеш:

Тиде сылне муремжым

Окна воктенем тунемынам.

Тулар ден тулачыжым

Изин-кугун вученам.

Вес мурат унан толмыж дене кылдалтын, йывыртыме кумыл дене шыҥдаралтын:

Мӱндырныжӧ оҥгыр йӱк шокталалеш,

Кид кучемеш возылден колыштына.

Лишемалаш тӱҥалдат, ме палышна,

Капка ончыко куржылден лектына.

Нине муро-влак родо дене йӧратымаш кумылым ончыктышо улыт. Калык поэзийыште уна мокталтеш, волгыдо койышыжо почылтеш:

Шӱшпык гае туларна толын,

Ой, молан огыл шӱшкалталаш.

Куку гае тулачына толын,

Ой, молан огыл муралташ.

Меже тендам вучышна да

Капкам лектын вашлийна.

Ӱстелтӧрыш шындышна да

Изин-кугун вел койна.

Мурышто оҥай таҥастарымашым вашлийына. Тулар шӱшпык гае мурен кертеш, тулаче — куку гае. Тыгай таҥастарымаш йӱла дене кылдалтдыме мурышто ок верешт.

Калык коклаште лач Ӱярня дене гына кылдалтше муро-влакат илат. Мутлан, Ӱярня кашта, йолкашта гыч мунчалтен волымо годым посна муро шергылтын:

Ӱярня йор-йор-йор,

Ой, йор-йор-йор, йор-йор-йор,

Ӱярня йор-йор-йор, йор-йор-йор.

Йор-йор-йор йӱк оҥартыш пайремын чот каен шогымыжым ончыкта. Тудо ялысе пӱтынь калыкын кумылжым авалта. Чыланат куанен пайремыш ушненыт, кажнын чонжым порсынлен.

Ӱярня курык гыч мунчалтен волышо-влак деч вес мурымат колаш лиеш:

Ӱярня йор-йор-йор,

Мелна чыж-чож,

Кашта лоч-лоч-лоч,

Родо-шамыч!

Мурызо-влак Ӱярням  кумдан пайремлыме нерген ойлат. Мелна нерген каласымат оҥай. Идалык мучко кинде, мелна лийже манын тыланеныт.

Кресаньык-влак Ӱярня кашта гыч мунчалтен волымышт годым йӱк оҥартыш дене шыҥдаралтше вес кӱчык мурымат муреныт:

Ӱярня йор-йор,

Мелна чыр-чыр,

Волак лот-лот.

Калык ойпогым шымлыше К.А. Четкаревын умылтарымыж почеш, йор-йор мутшо пайремын виян каен шогымыжым ончыкта, чыр-чыр йӱк оҥартышыже мелнан салмаште сайын кӱмыжым палемда. Лот-лот манмыже ияҥдыме волак дене йӱкым луктын волымым рашемда.

Йолвара дене мунчалтыме годым кӱчык муро гоч сай кыне лектышым йодыныт. Олыкмарий-влак коклаште тыгай ойлам муреныт:

Ӱярня йор-йор-йор,

Кыне кужу лийже,

Кыне кужу лийже.

Тыгак йытын нерген мурат калык коклаште ила:

Ӱярня йор-йор-йор,

Йытын кужу лийже,

Йытын кужу лийже.

Шуршым почкышо йӱлат лийын. Еҥ-влак эрдене эр кынелаш тыршеныт. Ӱярня кашта гыч мунчалтен волымышт годым пуйто шуршым почкеныт, идалык мучко яндарын, чаткан илаш шоненыт.

Ӱярня йор-йор-йор,

Шуршо ынже лий,

Шуршо ынже лий.

Ӱярня кечын имньым кычкеныт, моторын тӱзатеныт, ял мучко кудалыштыныт. Пайрем куан кумылым посна муро порсынлен. Имне дене кудалыштме годым Татарстан кундем Мензелинск велысе марий-влакат посна мурым муреныт:

Ашаталал, алаша,ашаталал, алаша,

Ончыл гына пулышет шумешке.

Ончыл гына пулышет шумылден шуэш гын,

Озатлан вуетым савалте.

Мурын икымше строкалаштыже икгайрак йӱкан мут-влакым кучылтмо. Аллитераций манме сылнымут йӧн шке шотан рифмым ышта.

Тенданлай уремда лаке-луке,

Кататлашлай лектына гын, тӧрлена.

Теат гына мӱндыр , меат мӱндыр,

Миен толын илалына гын, лишемына.

Еҥ-влак ончыкылык илышышт,пӱрымашышт нергенат шонен муреныт. Мутлан, Свердловск область Красноуфимск вел марий яллаште тыгай мурым колаш лиеш:

Тений гына Ӱярня, вес ий Ӱярня,

Уэш гына пӧрык Ӱярня,

Тений тыште улына, вес ий кушто?

Юмо кушан пӱйырен, ме тушто.

Пайрем годым самырык калык коклаште шуко мыскара муро шергылтеш. Ятыр тыгай мурыштыжо шкем яндарын, шот дене кучымо нерген ойлалтеш.

Изи вӱдет, кугу вӱдет,

Ведра кылдам чот кучыза.

Изи курыкет, кугу курыкет,

Алаша вуйдам чот кучыза.

Изи кожлат, кугу кожлат,

Товарвондым чот кучыза.

Ох, ӱдыр-шамыч,

Ох, рвезе-шамыч,

Шке ушдам чот кучыза.

Тений ойлышашым, воштылшашым шинчат.

Тыге Ӱярня годым чылт пайрем мурат, тыглай мурат муралтеш. Ӱярня муро-влак йӱк оҥартышан улыт, улан илышым, тазалыкым тыланыме дене кылдалтыт. Рвезе калык гын утларакшым йӧратымаш, шкем яндарын кучымо нерген мурен.

И.С.Иванов, филологий шанче кандидат, профессор.