Кумшо – тиде самырык-влаклан лидер семын кушкаш, тӱвыра пашаште у йӧн дене пайдаланаш, калык дене пашам виктараш, кызытсе илыш ойыртемым мер пашаште кучылташ туныктымаш. Нылымше – марий йылмым тунеммаште икшыве-влакым кумылаҥдаш аудиодискым да мультфильм-влакым лукмаш. Визымше – вес калык гыч лекше да кызыт марий кундемыште илыше-влакым марий тӱвыра йӱла дене палдарымаш, келшымаш кылым пеҥгыдемдаш полшымаш.
Марий калык йӱла почеш январь тылзыште калыкна Шорыкйол пайремым эртара.Марий тӱвыра рӱдер тудым тений Марий Турек велнысе Марий Купта ял калык дене пырля эртарен. Пайремлыме йӱлам радам дене шуктымо. Юлсер кундем Карайыште эртыше Портышкем пайремым эртарымашке рӱдер ушнен.
21 февральыште Шочмо йылмын тӱнямбал кечыже палемдалтеш. Тений тиде кечылан Марий тӱвыра рӱдер Марий кугыжаныш университет дене пырля икымше гана «LINGVO-TERRITORIA» йылме фестивальым эртарен. Тушко 19 калыкын йылмыж дене кутырышо еҥ-влак погыненыт. Россий кундемыште илыше калык веле огыл, тыгак кечывалвел калык-влакын еҥыштат лийыныт. Калык костюмышт, йылмышт, семышт мероприятийлан йоҥгыдылыкым пуэн, презентаций урокышто кажныже шке калыкшын йӱлаже, йылмыже да илыш радамже нерген каласкалымаш мероприятийын участникше-влаклан пеш келшен.
Тений Марий Элыште Ӱярня пайремым йоча-влак почыныт.Марий тӱвыра рӱдер «Йоча ӱярня» пайрем гоч икшывылан марий йӱлам эртарыме радам дене палдарен. Марий Ӱярняште Йошкар-Олаште илыше калыкат ӱярня вара гыч мунчалтеныт, мелнам тамленыт, ӱярня курчакым йӱлалтыме йӱлам шуктеныт. Советский район Кельмаксолаште республик кӱкшытан Ӱярня лу район гыч 13 фольклор коллективым поген. Пайрем «Киндылан пелештымаш» йӱлам эртарыме дене шерге. Тудым тӱҥ онаеҥ А.И.Таныгин шуктен.
Республик кӱкшытан «Пеледше тукым» йоча усталык конкурскок ийлан ик гана эртаралтеш. Тений тудо Йошкар-Олаште 26 мартыште эртен, калык да шке возымо йомак-влакым модын ончыктымылан пӧлеклалтын. «Пеледше тукым» 12 муниципал район ден рӱдолаште тыгаяк конкурсышто сеҥыше-влакым чумырен. Звенигово оласе «Звездочка» йочасадын выступленийжым эн сайлан шотлымо. Немда велне курчак-влаклан эн мотор марий вургемым чиктат, тысе йочасад конкурсышто икымше верыш лектын. Чылаже тушко 162 курчакым кондымо. Тений тыгак йомакым возышо эн сай авторын лӱмжым пален налме. Тиде — Вероника Корчемкина, У Торъял поселкысо «Теремок» йочасадын воспитательже.
Йоча-влакым патриотизм шӱлышеш шуарымаште, марий йылмынам да йӱланам икшыве шӱмеш шыҥдарымаште тыгай мероприятийын акше кугу.
Марий тӱвыра рӱдер тӱрлӧ калык гыч лекше еҥ-шамычым марий кундемна, калыкын йӱлаже, тӱвыраже дене палымым ыштыме, калык-влак коклаште келшымашым пеҥгыдемдыме амал дене тӱрлӧ мероприятийым эртара але тушто участвоватла. Тӱрлӧ калык гыч лекше студент-влакын «Келшымаш кӱвар» фестивальыште рӱдерын пашаеҥже-влак марий калыкын тӱвыражым почын пуышо ончерым почыныт. Тыгак этнос-влак кокласе журналистик Гильдийын марий пӧлкаже дене пырля Киргизий гыч толшо студент-влак дене вашлиймашым эртарыме. Кок калык гыч лекше ӱдыр-рвезе-влаклан тыгай вашлиймаш моткоч кӱлешан лийын.
9 апрельыште Купран школышто этноурок эртен. Тудым марий рӱдерын пашаеҥже-влак марий вургем нерген мероприятийым театр постановко семын эртареныт. Тидыже йоча-влакын шӱм-кылыштым шке калыкын тӱвыраже деке утларак мелын савыраш полша. «Starteenager «Самырык шÿдыр» кушташ туныктышо мероприятият йоча-влаклан моткоч келшен.
14-16 апрельыште луымшо Марий Погын эртен. Тудлан ямдылалтме икмыняр сомылым марий тӱвыра рӱдер шке ӱмбакыже налын.Погын деч ончычсо кагаз пашам виктарыме деч посна рӱдерын пашаеҥже-влак тӱвыра мероприятийым эртарыме пашам шуктеныт, вашлиймаш, марий кас-влакым эртареныт. Палемден кодыман, Погын 13 регион гыч 283 делегатым ушен. Марий Мер Каҥаш вуйлатышылан, Оньыжалан, Э.В.Александровым шогалтыме.
Рӱдер тӱвыра пашаш ушнышо-влаклан семинар сынан мероприятий-влакым эртара. Апрель тылзыште эртарыме «Усталык» творческий лабораторий мурым возаш да мураш, почеламутым сераш тӱҥалше-влакым ӱжмӧ. Нунылан Марий Элысе композитор-влак ушемым вуйлатыше В.Д.Кульшетов, Марий кугыжаныш филармонийын артисткыже С.А.Яндукова, Россий писатель ушемын еҥже А.П.Иванова мастар классым эртареныт. «Йыргешке ӱстел» годым марий эстрадын кызытсе проблемыж нерген кутырымо. Тыгай мероприятийын пайдалыкшым шотыш налын, ончыкыжымат эртараш палемдыме.
Республик кӱкшытан «Ший талешке» конкур
с Марий талешке кече вашеш ий еда эртаралтеш. Тений тудо Туныктышын пашажлан пӧлеклалтын ыле. 22 апрельыште Марий кугыжаныш университетыш республикысе 14 школ гыч тунемше ден туныктышо-влак погыненыт. Иктешлымаш ончыктен: «Ший талешкын» кубокшым Медведево район Азаново школын тунемшыже Евгений Логинов сеҥен налын. Тудо шке тукымжо Логинов-Николаевмытын туныктышо династий нерген возен. Кажне участник сертификат дене палемдалтын, тыгак икмыняр номинацийыште сеҥыше-влакым палемдыме. Марий талешке кечылан марий тӱвыра рӱдер эше икмыняр мероприятийым эртарен але ушнен. «Мый марла ойлем» акций 26 апрельыште Чарла Кремльыш марий еҥым веле огыл, моло калыкын икшывыже-влакымат ушен, эсогыл киргиз ӱдыр Жамиля Сартабаева марий муро дене куандарен. Келшен илыме шӱлышым интернет полшымо денат пеҥгыдемдаш кутырен келшыме. Тиде акцийым интернет гоч поддержатлыше-влак ятырын лийыныт да кызытат улыт. Марий талешке кечын шарнымаш сортам чӱктымӧ дене марий калыкнан эрыкше верч вуйым пыштыше талешкына-влакын патырле илыш корныштым шергалына. 26 апрельыште тудым 2003 ийыште Мамич-Бердей лӱмеш почмо шарнымаш кӱ воктене кугу мероприятий эртен. Тушто рӱдерын пашаеҥже-влакат лийыныт.
Марийын ик эн волгыдо пайремже – тиде Кугече.Тудым эртарыме йӱла вес калыкын деч ойыртемалтеш. Рӱдер ий еда марий Юмыйӱлан радамжылан келшыше мероприятийыш шуко калыкым пога. Тений республик кӱкшытан «Кугече лӱҥгалтыш» конкурс 7 майыште Чарла Кремльыште эртен. Тылеч ончыч районлаште тиде йӱлам кузе шуктымым фольклор ансамбль-влак ончыктеныт. Конкурсын гран-прижым Морко район Шлань тӱвыра пӧрт налын.
20 майыште эртарыме оласе кӱкшытан «Колумб лудмаш» конкурс 39 лудшым да мурышым поген.Нуно рушла да марла почеламутым лудыныт але муреныт. Йоча-влакын мастарлыкыштым сылнымутчо ден журналист-влак акленыт. Марий тӱвыра рӱдер сеҥыше-влакым диплом да шергакан пӧлек дене палемден, кажне лудшылан сертификатым кучыктен. Тунемше-влак дене пашам ыштыше туныктышо-влакымат палемдаш мондымо огыл – таумутым кучыктымо. Республик кӱкшытан тыгаяк лӱман конкурс Морко кундемыште эртен.
26 майыште Чарла Кремльыште кеҥежымсе «Марий касым» кугу мероприятий дене почмо.Кум фольклор коллектив оласе марий-влаклан весела кумылым, чон ласкалыкым мурышт да куштымашт дене пӧлеклен. «Марий кас» шыже марте палемдыме жап дене келшышын эртаралтын.
30-31 май да 1 июньышто Ӱшнур школ администраций дене пырля марий тӱвыра рӱдер кугурак класслаште тунемше-влаклан « У тукым» этнокультурный форумым эртарен. Тушто Йошкар-Ола ден куд район гыч толшо ӱдыр-рвезе-влаклан этнотӱвыран тачысе илыш кучемыште ойыртемалтше сынже дене палдарыме. Варажым, августышто, тиде темым кумданрак «Экокультура» республик кӱкшытан форумышто тарватыме.
Йоча-влакым аралыме кечын, 1 июньышто, нӧргӧ тукымна Национальный Президент школыш «Изи мӧр пеледыш» пайремыш толын.Республикысе 15 школ гыч тушто 138 икшыве лийын. «Йошкар-Ола» ола округ тудым эртараш шийвундо дене полшен.
«Марий йоча-2016» фотоконкурсым регион-влак кӱкшытан «Пеледыш пайремлан» ямдылалтме амал дене увертарыме ыле. Иктешлыме жаплан 25 паша пурен. Сеҥыше радамыш кум снимке логалын. Тиде — Йошкар-Ола гыч Л.Дудыгинан «Акпарсын тукымжо», Сургут гыч Р.Сунгурован «Вашумылымаш» да Мари-Турек гыч В.Ямбарцеван «Ончалтыш» пашашт.
Россий кӱкшытан «Марий Эл – земля предков: традиции и современность» пленэрым эртарымаште рӱдерын пашаеҥже-влак тыршеныт, пашам сайын виктарен колташ манын, сӱретче-влаклан полшеныт.Ноябрьыште эртыше иктешлыме мероприятийыште концерт программе дене выступатлыме.
Регион-влак кӱкшытан «Пеледыш пайремым» ямдылалтме да эртарен колтымо ятыр йодышым марий тӱвыра рӱдер шке ӱмбакыже налын, икмыняр площадкыште концерт але конкурс программым эртарен.
22 гыч 26 август марте Яльчик ер сереш верланыше «Олимпиец» спорт да тазаҥдыме лагерьыште эртыше «Экокультура» республик кӱкшытан форум районла гыч ялысе 60 марий самырык еҥым ушен. Тудо кугу кӱкшытыштӧ эртен манме кугемден каласыме огыл. Тиде проектым Марий Эл Республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыже, моло кугыжаныш тӧнеж, Марий кугыжаныш университет поддержатленыт да эртарен колтымаште изи огыл надырым пыштеныт. Форумым торжественный почмаште Марий Эл Виктер вуйлатышын икымше алмаштышыже, тӱвыра министр М.З.Васютин, МарГУ-н ректоржо М.Н.Швецов, Волжский район администраций вуйлатыше С.В.Сычев лийыныт да рӱдерын сай тӱҥалтышлан кугу акым пуэныт
. Форумышто лийме кажне кече самырыктукымлан ончыкылык илышым ял да тудым тӱзатыме дене кылдаш шонымо кумылыштым пеҥгыдемден. Тидлан шанчызе-влак дене вашмутланымаш да лекций, мастар кидан еҥ-влакын эртарыме мастар классышт, Юлсер кундемысе фермерын пашаж дене палыме лиймаш, фольклор коллектив-влак дене вашлиймашат кумылаҥденыт. Тыгак проект пашам возаш тунеммашат моткоч пайдале лийын. Тачысе глобализаций жапыште этно да экотӱвыран кӱлешлыкше, ӱдыр-рвезе-влакын пӱртӱсым аклен моштымо койышышт рашемын. Тидым форумын участникше-влак ӱжмашышт гоч рашемденыт.
Республик кӱкшытан ялысе самырыктукымым ушышо «Экокультура» форумым эртараш Финляндийысе М.Кастрен лӱмеш ушем окса дене полшен. Тиде проект ончыкыжымат илышыш шыҥдаралташ тӱҥалеш манын ӱшаныме шуэш.
Июнь тылзе гыч рӱдерыште у пӧлка почылтын — тиде марий йылмым да тӱвырам инноваций йӧн дене вияҥдыме пӧлка.Тудын икымше паша саскаж дене марий калыкна сентябрь тӱҥалтыште палыме лие. Яндекс кампаний дене пырля ыштыме икымше сомыл — «Яндекс.Переводчик» серверыш марий йылмым пуртымаш. Тидлан МарНИИЯЛИ Яндекс кампанийлан 10 томан марий мутерын электрон версийжым кучылташ пуэн. 5 сентябрьыште марий йылмым «Яндекс.Переводчик» серверыш пуртымо. Тыге марий мутым, мут сочетанийым але предложенийым тӱнямбалсе 90 йылмыш пеш вашке кусараш лиеш. Мутат уке, тиде сомыл але мучашлалтын огыл, тудым саемдыме да уэмдыме паша умбакыже шуйна.
Октябрьыште Пошкырт гыч тӱмыр мастар М.Кутлусатов Йошкар-Олашке толын, республик да Россий кӱкшытыштӧ сеҥымашке шушо фольклор коллектив-влаклан 15 тӱмырым пӧлеклен.Тудо кугу пайрем семын эртен, марий тӱвыра рӱдер пеленсе «Чон оҥгыр» фольклор коллектив ден «У муро» вокал студий муро пӧлекым ыштеныт.
Марий тӱвыра рӱдер марий йӱлам аралыме да вияҥдыме йодышым шинчаончычшо огеш колто. Тидым «Ӱдырсий» республик кӱкшытан конкурсым эртарен колтымо ойла.Тудым республикысе самырык-влаклан театр-рӱдер дене пырля эртарыме. Конкурсыш тӱрлӧ кундемыште шочын кушшо куд ӱдыр ушнен. Кажныже шке велнысе калык йӱлам ончыктен, нунылан фольклор коллектив але посна еҥ-влак полшеныт. Конкурсын гран-прижым Куженер вел ӱдыр Полина Савельева налын.
Россий калыкын икоян улмо да Марий республикын шочмо кечыж лӱмеш тӱвыра рӱдерын инициативыж почеш «В семье единой» келшымаш касым эртарыме. Рӱдер пелен почмо ансамбль-влакын, тыгак моло коллективын мастарлыкыштым аклен кертме. Тӱрлӧ калыкын келшен илыме темым тыгак кумшо калык-влакын тӱвыра фестивальыште шуйымо. «Этноолан» участникше-влак марла кушташ тунемыныт, марий тӱвыра рӱдерын пашаеҥже-влак марий модыш дене модыктеныт.
31 октябрьыште марий рӱдер самырык тӱвыра пашаеҥ-влаклан черетан семинарым эртарен.Тиде гана пашаште вашлиялтше конфликт ситуаций деч кораҥын, менеджмент велым пашам виктарен моштымо йодышым лончылымо. Тыгак йӱк дене пашам ыштыме шотышто, «Сценысе сымыктыш» мастар-класс-влак пайдале лийыныт. Семинарын участникше-влак ончыкыжымат тыгай тунеммашым эртараш кӱлмӧ нерген ойленыт.
10 декабрьыште марий калыкна Тиште кечыжым палемда. Марий тӱвыра рӱдер регион-влак кӱкшытан пайремым эртарымаште кугу надырым пыштен.Лач рӱдерын пашаеҥже-влак пайремым касым эртарыме сомылым шке ӱмбакышт налыныт. Тушто Йошкар-Оласе моло коллектив дене пырля рӱдер пеленсе «Юкече» йоча ден «У муро» вокал студий-влак выступатленыт. Тыгак Марий тиште кече вашеш ий еда эртаралтше марий диктантым возымашке ушна, Марий Мер Каҥашын шыже сессийыште участвоватлыме.
Рӱдер ий еда марий У ий пайремым йоча-влаклан эртара. Тений тудо 22 да 23 декабрьлаште эртен.Икымше кечын республикысе лу район гыч школлаште тунемше 90 йоча марий елкыш толын. Кокымшо кечын Йошкар-Оласе йочасадлаш коштшо 50 наре икшыве Йӱштӧ кугыза ден Лумӱдырын марла саламлалтмыштым куанен колыштыныт, йомакысе персонаж-влак дене пырля модыныт, туштым туштеныт, муреныт, куштеныт, ончылгоч увертарыме конкурслаште шке вийыштым тергеныт. Марий Эл Республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын, Йошкар-Оласе туныктыш управленийын, «Саскавий» марий ӱдырамаш ушемын, Марий Мер Каҥашын полшымышт дене йоча мероприятийым эртарыме.
Тений марий тӱвыра рӱдер нӧргӧ тукымлан марий йылме деке изинек шӱман кушкаш кугу пашам шуктен шоген.Эн ончыч – «Марла ойлаш тунемына» вич мультурокым ямдылыме. Марий тиште кечым палемдыме годым мер пашаеҥ ден туныктышо-влаклан презентацийым эртарыме. Кок ужашыжым рӱдерын сайтыште да социальный сетьлаште ончаш
лиеш. Вес кугу сомыл – марий йоча муро аудиодискым лукмаш. Тушко 15 мурым пуртымо, тӱрлӧ автор-влакын почеламутыштлан семым С.Яндукова келыштарен. Тиде диск — рӱдер пеленсе «Юкече» йоча студийын икияш пашаже. Мультурокшат, аудиодискшат йочалан веле огыл, кугыеҥ-влакланат У ий ден Рошто пайрем-влаклан чапле пӧлек лийыт.
Марий калыкшым пагален, марий тӱвыра рӱдер ий еда кечышотым ямдыла.Тений кокытым ямдылыме: «Марла календарь» икымше марий Погынын 100 ийжылан пӧлеклалтын, марий калыкын йӱлаже, эртыкше нерген ятыр материалым савыктыме, нуным фотосӱрет дене сӧрастарыме. Вес календарьым марий Юмыйӱла организаций дене пырля лукмо. Тудо тӱрлӧ йӱла пайремлан кумалтыш мут-влакым савыктыме дене шерге.
Икманаш, марий тӱвыра рӱдерын пашаже тӱвыргӧ лектышан лийын. Тыгай паша кумыл дене У ийыш тошкалына. Тек тудо марий рӱдерын пашаеҥже-влаклан, марий калыклан куаным, паша лектышым конда.
