Илыш йӱлам, ойыртемым шымлат

Республикыштына марий калыкын кӧргӧ чон поянлыкшым, тӱвыражым, илыш-йӱлажым аралаш, умбакыже вияҥдаш манын, шагал огыл пайрем, конкурс да моло мероприятий эртаралтыт. Ты шотышто республикысе Марий тӱвыра рӱдер шагал огыл тырша.  Латкок еҥан коллективым икымше кече гычак Марий Эл Республикын сулло артистше Валерий Григорьев вуйлата. Тудын ӱшанле алмаштышыже – Римма Юрьева.

Рӱдер пашам кок пӧлка виктарен шога. Тӱшка тӱвыра паша шотышто пӧлкам Людмила Кошкина вуйлата. Тыште фольклор йодышым Лариса Сидоркина виктара, йоча-влак дене Галина Ласточкина тырша. Увер вияҥдымаш да вашкыл шотышто пӧлкан сомылжым Эльвира Куклина виктара. Ты пӧлкаштак  Наташа Сабанцева, Геннадий Сабанцев ыштат. Кызытсе жаплан рӱдерыш самырык-влак дене пашам ыштыше специалистым кычалыт.

Тыгак рӱдер пелен «Чон оҥгыр» фольклор ансамбль (вуйлатыше Анатолий Серггев) уло, «У муро» вокал студий (вуйлатыше Геннадий Григорьев), «Калык театр» (вуйлатыше Валерий Григорьев) пашам ыштат.

Марий тӱвыра рӱдер ноябрьыште 15 ияш лӱмгечыжым палемда. Тидын вашеш рӱдер вуйлатыше Валерий Помбеевич дене икмыняр мутым вашталтышна.

— Латвич ий жапыште рӱдерынпашажекузе вияҥтолеш?

— Ты пагытыште ятыр сай паша йӱлашке савырнен шуктен. Шуко йӱла пайремым яллаште эртаренна.Мутлан, Ӱярням, ял пайрем-влакым да молымат. Тидым кызыт ял-влак шке вий денак ыштат.Семинарымат эртарыме.Теве Морко кундемысеСӱрем пайрем шарналтеш.Тушкак финн-угор писатель-влак ушненыт ыле. Тиддеч вара регионлаште йӱла пайремым шыҥдараш тӱҥална.

Яллаштейӱла пайремым эртараш ончыч сценарийым пуэна ыле, книгам савыктен луктынна, а кызыт сайт (http://mari-centr.ru) гоч сценарий-влакым, методический полышым колтена.

Марий юмыйӱла денат кылдалтше ятыр сомыл ышталтын. Тыге онаеҥ Александр Иванович Таныгиндене пырля марий юмыйӱлам вияҥдыме шотышто чот тыршыме. Ынде чыла гаяк районышто «Марий кумалтыш» погын официальный организаций семын пашам ышта. Кажне ийын «Марий кечышот» да юмыйӱла дене кылдалтше книга-влак савыкталтыт. Моло регионласе онаеҥ-влак денат кыл пеҥгыде.

Самырык-влак дене пашам ворандарен шогымо.Жапше годым ты шотышто «У вий» эҥертыш лийын. Теве, самырыктукымымкумылаҥдаш манын,КВН-ым тӱҥална. Ӱдыр-рвезе-влак тыгай модмашым йӧратат,кумылын ушнат. Варажым марий муро почеш дискотекым эртараш тӱҥалынна. Тунам Дзержинский лӱмеш культур полатыште погыненна. «Марий кас» деч вара дискотекым эртарена ыле.                                         

Тунамак рӱдер пелен «Югорно» мер организаций шочо. Кызыт изишак неле лие: тидым илышыш компьютер пурымо дене кылдаш лиеш, очыни.Адакшым самырык-влакын ӧрдыж кундемыш пашам ышташ кайымышт денат кылдалтын, шонем.                                                     

Самырык-влак дене пашам вораҥдарен колташ манын, кызыт тӱрлӧ йӧным кычалына. Мутлан, «ВийАр» дене пырля «Мый марла ойлем», «Книга – яллан» акций-влакым эртарена.                                           

— Ончыкыжым ыштышаш пашажат ятыр, очыни?

— «Йыргешке ӱстел йыр погынен мутланымаш» клубым почмо. Теве лишыл жапыште финн-угор калык-влак дене, онлайн йӧн дене пайдаланен, мутланаш, нунын нерген веле огыл, пашам кузе ыштымыштым пален налаш сай йӧн лиеш, шонем.                                                                                                      

Самырык-влак дене пашам ышташ утларак жапым ойыраш кӱлеш. Йоча-влак дене погынен каҥашымегодым шижалте: марий йылме йомеш, тӱвыраланшӱмаҥшыштулыт, но…

Проектла дене йочасадлашке лекташ палемденна.Ньога-влак дене вашлиймашым модыш йӧре але театрализованный представленийсемын ышташ шонымаш уло.

Марий ёлко шуко еҥым чумыра. Мутат уке, тидыже чылам куандара.Марий йоча-влак рушла ойлат гынат,куштымаш, мурымаш гоч шке калык йӱлам палаш тӱҥалыт. Тудымат жапыштыже ыштыман, тукым гыч тукымыш пуыман.

Кызыт йӱла пайрем негызештеатрализоватлымеспектакльым ямдылем. Тушто тӱрлӧ пайрем йӱлан (Шорыкйол, Ӱярня, Ӱдырсий да молат) ойыртемжым ончыктена.  Тушко«Чон оҥгыр» ансамбль, калык театр, «Каче-влак» группо ушненыт. Тиде спектакль дене республикысе яллашкат лекташ шонена. Кугезе тукымын йӱлаже калыклан лишылрак.

— Республикнан рӱдӧ олаштыже эртыше Пеледыш пайремыш тӱрлӧ кундемыште илыше-влак ушнат. Тудым эртарымаште Марий тӱвыра рӱдер шагал огыл тырша. Тений тудо могайрак лиеш?

— Пеледыш пайремым эреак Марий Элысе тӱвыра, печать да калык-влак паша шотышто министерстве, Мер Каҥаш, Марий калыкконгресс дене пырля эртарена. Тидын шотышто шукерте огыл районласе администраций вуйлатыше-влак дене мутланенна, вашмутым вучена. Пеледыш пайремыш ойыртемым пурташ кӱлеш. Кугу колонно, мутат уке, тыгак уремла дене эрташ тӱҥалеш. Тӱшкан мурен-куштымаш лиеш. Кажне кундем шке тӱвыраждене палдарышаш. Вет кажныже шке муро поянлыкше, вургемже да койыш-шоктышыж дене ойыртемалтеш. Молгунамсе семынак фольклор площадке лиеш. Тушто регионла гыч толшо-влак шке койыш-шоктышыштым, тӱвыраштым, семӱзгарым шоктен моштымыштым ончыктышаш улыт.

Тӱҥ площадкыште Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармоний пеленсе коллектив-влак мастарлыкым ончыктышаш улыт. Тидыже калыкыште профессионал мастарлыкым шараш полша.

Аэстраде площадкыш Марий республикысе веле огыл, вес кундем гычат мурызо-влакым ӱжаш шонена. Калыклан тӱрлӧ кундемысе мурызо-влакын мастарлыкыштым ончаш оҥай лийшаш.

Эн тӱҥжӧ– самырык-влак дене кугу программе. Тидым финн-угоруниверситетласе студент ден аспирант-влакынассоцицийыштлан ӱшанена. Тӱшкашке тӱрлӧ калыкым ушынена: пырля кугу пашам ыштен колташ куштылгырак огыл мо!?

— 2014 ий – Тӱвыра идалык. Могай мероприятий ямдылалтеш? 

— Чумыр коллектив дене: фольклор ансамбль-влак, калык театр, «У муро» вокал студий — районлашке лектын,вашлиймашым эртарена. Эн ончычак Звенигово, У Торъял, Кужэҥер, Морко районлаш лектын, рӱдерын пашаж дене палдараш, тыгак марий калык, тудын йӱлаже нерген каласкалаш, кугу концерт программым ончыкташ шонена. Тыгайже але марте нигуштат лийын огыл. Программын тӱҥ ужашыштыже йӱла дене кылдалтше муро-влак улыт, калык театрын пашаже — тиде Шкетанын материалже. Авторский муро-влак йоҥгаш тӱҥалыт. Ойыртемалтше программе чылалан келша манын ӱшаныме шуэш.

 

Алевтина Байковамутланен.

Д.Речкинынфотожо.

«Марий Эл» газетын 46-47-ше №-штыже (2014 ий 14-15 март) лектын.

Похожие записи