Марий калык йӱлам ылыжтен да арален кодымо шотышто кугу пашам республикысе Марий тӱвыра рӱдер эртара. Тений ноябрьыште тудлан 15 ий темеш. Таче тушто 15 еҥ наре тырша. Лачшымак могай пашам эртарымыже нерген рӱдер вуйлатышын алмаштышыже Римма Юрьева каласкала:
— Марий тӱвыра рӱдерын тӱҥ пашаже марий калык йӱла пайрем-влакым арален кодымо амал дене нуным ылыжтен толмашке виктаралтын. Тиде рӱдерын уставной пашажлан шотлалтеш. Вет ожнысо пайрем йӱла мыняр-гынат мондалтын. Сандене тоштыж гыч сайжым ойырен налын, ямжым, ойыртемжым арален коден, у илыш гыч келшен толшым ешарен, ылыжташ, вияҥдаш тыршена. Тыге ме МарНИИЯЛИ-н калык йӱлам шымлышыже-влакын пашаштлан, ой-каҥашыштлан энертена. Тидын дене пырля марий калык йӱлам, кечышот радамым, ойыртемым сайын палыше марий онаеҥ-влак дене пеҥгыде кылым кучена. Мом ойлаш, шукыжым чимарий юмыйӱлан ончылъеҥже-влак палат да верлаште арален, ылыжтен толыт. Нуно мыланнат чот полшат.
Марий тӱвыра рӱдерлан вашке 15 ий темеш. Тиде жапыште ме йол ӱмбаке пеҥгыдын шогалынна. Рӱдерын специалистше-влак Йошкар-Олаште вел огыл пашам ворандарат. Республикысе районлаште, марий калыкын тӱшкан илыман ӧрдыж кундемлаште марий тӱвыра илыш ылыжмаште ме шке паша лектышнам шижына да ужына.
Идалык мучко марий кечышот радам дене кылдалтше ятыр кугу пайремым эртарымаш ынде поро йӱлаш савырнен шуын. У ийым ме Шорыкйол дене тӱҥалына да У ий пайрем дене мучашлена. Вет Марий У ий 22 мартыште пура.
Шорыкйол шотыштыжо поснак кугу паша ышталтын. Тудым кузе эртарыме шотышто семинар лийын, видеофильмат войзымо. Ончыч ты пайремым «Марий касыште» гына эртаренна гын, кызыт тудо чыла районыштат вучымо пайремыш савырнен. Эн ончыч тудым Медведево районысо Пӱкшерме ялыште пример шотеш ончыктенна да плёнкыш войзенна. Ты пашам республикысе посна программе дене келшышын ворандаренна.
Ӱярня пайремат сцене гыч районлаш, оласе площадкылаш, парклаш куснен. Ынде тудо шуко калыкым авалта. Эше ме Ӱярням республик кӱкштыштӧ кажне ийын иктаж-могай районышто эртарена. У Торъял, Ссоветский, Морко районлаште лийын. Тений угыч Йошкар-Олаште, Патриарший площадыште, эртарышна. Тыгак районласе, ӧрдыж кундемласе усталык коллектив-влак толыныт. Кажне ийын ме ты йӱлан иктаж-могай у ойыртемжым муын, тудын дене пайремым сӧрастараш тыршена.
Рӱдерын пашаштыже ик сай ошкылым палемден кодыман: ме марий калык пайрем йӱлам сценыште веле огыл ончыктена, а пайрем семын тӱшка калыкым авалташ, ушаш тыршен эртарена. Марий тӱвыра рӱдерын тиде ик эн сай паша лектышыже. Лач тыге кеч-могай йӱла калыкыште аралалт кодын кертеш. Калыкат кажне пайремыш марий вургемым утларак чиен толаш тӱҥалын. Тидат куандарыде огеш керт.
Теве тений 24 апрельыште ме усталык коллектив вуйлатыше-влакым Кугече пайремым эртараш туныктымо творческий мастерскойым эртараш шонена. Марий юмыйӱла ушемын онаеҥже-влак, МарНИЯЛИ-н шанчызыже -влак тидым ышташ полшаш кумылым ончыктеныт.
Марий талешке кечыланат тений Марий кугыжаныш университет дене пырля «Ший талешке» фестивальым 25 апрельыште эртарена. Самырык-влакым марий калыкнан талешкыже-влак дене палдараш да лӱмышытым кумданрак шарен колташ шонымаш дене тыгай шонымаш шочын. Калык талешке-влак нерген презентаций шотан пашам ончышо конкурс семын тудо ончыч районлаште, вара республик кӱкшытыштӧ эртышаш. Колумб лудмашат Талешке кече семынак кугу пайрем семын лиеш.
Пытартыш ийлаште Пеледыш пайрем программышке ме Агавайремым пуртенна. Оласе Пӱнчер отыш кажне ийын шукырак еҥ толеш. Тугеже ме чын ыштенна. А кумалтыш деч вара чылан пайремыш каят. Тӱҥ онаеҥна Александр Таныгинын палемдымыж почеш, ала тидлан кӧрак Йошкар-Оласе Пеледыш пайрем годым иканат йӱр лийын огыл. Тугеже Ош кугу Юмылан кумалмына шотлан толеш. Пеледыш пайремынат программыжым ме кажне ийын пойдарена. Шагал калык погыныман площадке-влакым пытарена але иктеш ушена. Сандене ий гыч ийыш ты пайремын качествыже саемеш манаш лиеш. Эше калык йӱла дене кылдалтше у модыш-таҥасымаш-влак шукырак эртаралтыт. Мутлан, пундышым нӧлтымаш, пырням пӱчмаш у конкурс-влак поснак калыклан келшеныт. Эсогыл руш калык илыман Юрино район гыч делегаций паремыш лӱмын толаш тӱҥалын. Тугеже кӱлеш калыклан тыгай пайрем.
Акпатыр чочойлан Киров кундемыште эртарыме йӱла пайремым, «У саска» пайремым, йоча-влаклан «Марий У ийым» эше палемден кодаш лиеш. Марий йоча-влакын усталык шӱлышыштым вияҥдаш полшымо шот дене кажне ийы
н «Пеледше тукым», «Самырык тукым» конкурс-влакым кугу ошкыл семын ончыктыман. Йоча-влакын конкурсыш мотор марий вургемым чиен толмышт моткоч куандара. Кеч конкурсым калык йӱла манаш ок лий, но тудо марий тӱвыранам арален, вияҥден колташ полша. Самырык-влакым марий тӱвыралан шӱмаҥдымаш садак шке лектышыжым пуышаш.
Марий калык илыман вес регионлаш лектын, калык йӱла дене кылдалтше мероприятий-влакым эртарыме шотышто семинар-влакым эртарыме пашамат сай могырым палемдыман. Тидын шотышто Марий тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве кугу полышым пуа. Ме шкежат федеральный да республик кӱкшытан грантым ойырышо программылаште вийнам тергена, проект-влакым возена, сеҥышыш лектына. Федеральный кӱкшытыштӧ ныл гана грантым налынна. Мемнан семинар-влакым эртарымылан кӧра ӧрдыж кундемлаште марий коллектив-влакат шочыныт, шкештат марий тӱвыра фестиваль-влакым эртараш тӱҥалыныт. Мут толмашеш, Киров, Угарман кундемлам ончыкташ лиеш. Ончыкылан кажне гаяк марий пайремым эртараш туныктышо видеофильм-влакым ыштыманак. Калыкнан тыглай илышыж дене кылдалтше еш йӱла-влакымат ылыжтенак толман. Еш илыш пайрем да йӱла дене кылдалтше проектымат возаш кумыл уло.
Светлана Носова мутланен.
Материал «Марий Эл» газетын 71-72-ше №-ыштыже (2014 ий 18-19 апрель) лектын.